Vibrasyon kelimesi İngilizce Vibration kelimesinden gelmektedir ve anlamı titreşim demektir. Titreşim, frekans özellikle kuantum fiziğinden sonra ortaya çıkmış bir kavramdır. Duran ve hareket eden tüm cisimlerin kendine ait titreşimi vardır. Masa, kalem, ağaç, çiçek, insan ve aklınıza gelebilecek her şey titreşimlerin toplamıdır.
Bu titreşimler ise çevresel faktörlere göre değişebilmektedir. Bu kavram keşfedildikten sonra tıp, sanayi, elektrik ve elektronik başta olmak üzere her alanda kullanılmaya başlandı. Günümüzde birçok alanda kullanılan vibrasyon birçok soruna çözüm olmaktadır. İnsanlar fiziğin bu kuralından faydalanarak henüz ortaya çıkmamış, çıkması muhtemel problemleri tespit etmektedirler.
Vibrasyon nesnelerin titreşimidir ve vibratör ise onları ölçen cihazlardır. Günümüzde ithalat ve ihracat sektöründe, yerli ve yabancı firmalar tarafından vibrasyon ölçüm cihazları üretilmektedir. Bu cihazların birçok kullanım alanı olmakla beraber ölçümü yapan kişiler firmaların uzman kadrolarıdır. Vibrasyon gelişen teknolojinin mekanik düzeyde insanlara sunmuş olduğu en büyük hizmetlerden biridir. Bu sistemden önce insan gücüyle çözülemeyecek ya da yetersiz kalan makinelerle çözülemeye çalışılan problemler, çok daha kolay, etkili ve hızlı bir şekilde halledilmektedir. Vibrasyon aletleri yani vibratörler, vibrasyon kimyasalları ile birleşerek oldukça başarılı sonuçlar vermektedir.
Vibrasyon; ölçüm aletleri, kullanılan ilaçları, parçaları ve uygulama yöntemleri ile oldukça geniş bir alandır. Makinelerin ihtiyaçlarına göre kullanılan teknik ve malzemeler de değişiklik göstermektedir. Makinelerinizde bir hata olduğunu düşünüyorsanız ya da herhangi bir başka sektörde titreşim cihazlarından faydalanmak istiyorsanız, işin uzmanı ile görüşerek sizin talebiniz için gerekli olan vibrasyon ölçüm ve aletleri hakkında bilgi alabilirsiniz.Bazı durumlarda ise vibrasyon makinelere zarar vermektedir. Aşırı güçlü ve büyük makineler çalışırken ortaya yüksek titreşim çıkarırlar ve bu da makinelerin parçalarını olumsuz olarak etkilemektedir. Bunun için üretilmiş vibrasyon takozları bulunmaktadır.
Bu takozlara takılan kauçuklar sayesinde titreşimler engellenerek yüksek gürültü ve darbelerin önüne geçilmektedir. Sanayide kullanılanendüstriyel makinelerin ve büyük motorların uzun ömürlü olmaları için bu yöntem oldukça etkili olmaktadır. Makinelerin dengelerinin sağlanamamasında, havalandırma sistemlerinde, jeneratörlerde, medikal cihazlarda, amortisörlerde, hidrofor ve pompalama sistemleri ile denizcilik ve havacılık alanlarında bu takozlardan yararlanılmaktadır. Takozlama yöntemi bu alandaki makinelerin sorunsuz ve verimli bir şekilde çalışmalarını sağlamaktadır.
Alanında yetişmiş uzman kadrolar dışında bu işlem uygulanmamalıdır. Oldukça zor ve bir o kadar da tehlikeli olan vibrasyon için profesyonel yardım almanız gerekmektedir. Vibrasyon makinelerini kullanmak üzere yetişmiş ustalar tarafından ihtiyaçlarınız görülecektir.
Vibrasyon Nedir?
Küçük ve hızlı salınım anlamına gelen vibrasyonun sanayideki kullanım şekli plastiklerin ve metallerin üzerinde biriken kir, yağ ve pisliği temizlemek amaçlıdır. Vibrasyon ürünlerin yüzeylerinde parlaklık sağlamakla kalmaz, bu kirlerin oluşturacağı hasarların da önüne geçmektedir. Sadece temizleme değil, sanayide çapak alma denilen işlemde vibrasyonla yapılmaktadır.
Vibrasyon kazanının içine vibrasyon sıvısı eklenerek, yüzeylerde titreşim hareketleri yapılarak temizleme ve çapaklama yapılmaktadır. Vibrasyon kazanının içine konulan kimyasal sıvılara vibrasyon sıvısı denmektedir. Bu sıvılar işleme ve uygulanacak malzemeye göre değişiklik göstermektedir. Uzmanların seçtiği bu sıvılarda bir yanlışlık yapıldığı takdirde yapılan işlemden herhangi bir sonuç alınmayacaktır. Vibrasyon sıvısı seçimi yaparken öncelikle küçük bir deneme ile hangi sıvı kullanıldığında daha etkili sonuç alınacağına bakılmalıdır.Bu şekilde doğru sıvı seçildikten sonra yapılan işlemlerden verimli sonuçlar alınmakta, az malzeme ve süre ile çapaklama ve temizleme işlemleri tamamlanmaktadır.
Vibrasyon yaptırmak isteyen kişilerin bu işlem hakkında bilgi sahibi olmasında fayda vardır. Böylece makinelerinin hangi durumda bu işleme ihtiyacı olduğunu anlayabilirler. Özellikle büyük makine ile iş yapanlar, üretimin en zor makinelerini kullanan firmalar için vibrasyon oldukça önemlidir. Çapaklama, temizleme ya da titreşimin şiddetini azaltma gibi işlemlerin dışında gevşetme ve titreşim isteyen tüm alanlarda da kullanılmaktadır. Vibrasyon motoru denilen alet;un ve yem fabrikaları, elekler, filtreleme sistemleri, ziraat makineleri, kireç ve kömür gibi malzemeleri dağıtma gibi alanlarda kullanılmaktadır. Motorun iki yanında bulunan çekiçler sayesinde oluşan titreşim, malzemelerin gevşeyerek parçalanmasını sağlamaktadır.
Vibrasyon bunu doğrusal ve dairesel hareket olmak üzere iki şekilde yapmaktadır. Doğrusal hareket sisteminde eksenleri aynı düzlemde olan, dönüş yönleri birbirine zıt yapılmış aynı mekanik özellikler taşıyan iki vibratör çalıştırıldığında; dik, dalgalı ve ileri geri hareket ederek ortaya çıkan titreşimle parçalama işlemini gerçekleştirmektedir. Dairesel harekette ise tek bir motor vardır. Motorun kendi sistemi ile makinenin sistemi birbirine ters açıyla monte edilerek 360 derecelik bir açı oluşturup çalıştığında yuvarlak hareketlerle malzemelerin dağılmasını sağlamaktadır.
Vibrasyon kullanan sektörlerin başında belki de beton sıkıştırma ile inşaat sektörü gelmektedir.Dane olarak isimlendirilen parçaların arasındaki sürtünmeyi azaltarak, betonun içindeki hava boşluğunu alan makineye inşaat sektöründe vibratör denilmektedir. Vibratörler, betonun yapısına göre değişiklik göstermektedir. Beton kolon, kiriş gibi yerlerdeki kalıplara dökülerek onları doldurur ancakolması gereken yoğunluk hemen sağlanamamaktadır. Betonun içindeki havadan kaynaklanan bu yetersiz yoğunluk eski yöntemlerde şişeleme ile yapılırken günümüzde vibratör ile yapılmaktadır. Sağlam yapılar inşa edebilmek için, temelde dökülen betonun olabildiğince sıkı olması gerekmektedir.
Vibrasyonişleminde vibratörün kuvveti betonda dalgalanmalar meydana getirerek, beton içindeki parçaların birbiriniitmesini ve sıkıştırmasınısağlamaktadır. Bu sayede beton içerisindeki hava çıkarak, beton yoğun bir şekilde kalıba sığmaya başlamaktadır.
Bu uygulamayı yaparken dikkat edilmesi gereken bazı hususlar vardır: vibrasyon işlemine uygun bir uç seçilmelidir. Dalıcı uç, donat ile temasta olmamalıdır. Çok sıvı olan betona vibrasyon yapılmamalıdır. Dalıcı uç, kabın yanlarına değmeyecek şekilde kullanılmalıdır.
Görüldüğü gibi vibrasyonun kullanıldığı pek çok yer bulunmaktadır.Kullanım amaçları her alanda farklılık gösterdiği için vibrasyon uygulama yöntemleri de buna göre belirlenmektedir.Her sektörün ve firmanın talebi ve ihtiyacı farklı olacağı için yapılması gereken sorunun ve isteğin ne olduğunu vibrasyon yapan yerlere bildirmek olacaktır. Titreşimin gücünü azaltmadan arttırmaya, direkt titreşim gücünden faydalanarak işleri kolaylaştırmaya yarayan bu yöntem teknolojik gelişmenin en önemli adımlarından biridir.
Vibrasyon Ölçümü Nasıl Yapılır?
Bazı makineler iyi çalışmasına rağmen, genellikle iyi dengelenmemiş olduklarından dolayı araç – gereçler titreşimi fazla oluştururlar. Denge problemi olmayan makinelerde dolayı titreşim miktarı var olan bir sorundan kaynaklı artmış olabilir. Taş ve maden ocakları, ağır sanayi, endüstriyel firmalar ve daha birçok alan makineleri bozulmadan ya da bozulmaya yakın vibrasyon ölçümü yaptırarak sorunun nerede olduğunu tespit edebilirler. Vibrasyon makinelerin ürettiği titreşimdir ve bu titreşimler zaman içerisinde makinelere zarar verebilmektedir.
Bu ağır makineler için durum analiz tespiti yapmada en gelişmiş yöntem vibrasyon ölçümüdür. Bu makineler hasar gördüğünde yüksek maliyete sebep olabilecek problemler doğurmaktadır. Bu kaybın önüne geçmek ve hasara ilkaşamada müdahale etmek amacıyla düzenli olarak vibrasyon ölçümü yaptırabilirsiniz. Böylece makinelerin sürekli çalışır durumda kalması, üretimin devam etmesi ve makine tamirinin düşük maliyetlerle onarılması gibi birçok avantaja sahip olabilirsiniz.
Vibrasyon ölçümü ile makinelerin parametreleri analiz edilerek veriler toplanır. Zaman içerisinde ise bu veriler bir sistem içinde dosyalanarak makinelerde herhangi bir arıza olması durumunda incelenebilme imkanı sağlar. Makinelerdeki vibrasyonlar aslında bir sorun olduğunu gösteren erken uyarı sistemleri gibi işlerler. Makinelerdeki titreşimlerinşiddeti, türü, sesi gibi faktörler hangi hasarın var olduğunu belli etmektedir. Her hasar kendine ait karakteristik bir titreşim üretir ve yapısı farklıdır. Vibrasyon ölçümüyle yapılan analizlerde problemin asıl sebebine, kökenine inilmektedir.
Büyük makinelerde hasarlar genelde zincirleme olarak gelişmektedir. Makinenin bir yerinde ortaya çıkan bir hasar diğer parçalarını etkilemektedir. Birinin nedeni diğerinin sonucunu doğurmaktadır. Asıl sebep bulunmadığı takdirde arızalar sürekli tekrar edecek ve diğer hasarlara neden olacaktır. Vibrasyon ölçümleri üç şekilde ölçülmektedir. Yer değiştirme, hız ve ivme birimlerinin göstergeleri hasarlar hakkında bilgi vermektedir. Yer değiştirme, makinede titreşim sonucu ortaya çıkan yer değiştirmeler arasındaki mesafeyi belirlenmektedir. Hız, yer değiştirmenin hangi hızda olduğunu ölçmektedir. İvme ise hızın ne kadar çabuk değiştiğinin göstergesidir.
Bu birimlerin hepsi birbirini desteklemektedir. Ancak ölçüm yaparken bazen bir tanesini bazen teyit amaçlı diğerlerini de kullanmak gerekmektedir. Bazı durumlarda ölçümlerde yanıltmalar olabileceği için yer değiştirme ile yapılan ölçüm normal çıkarken, ivme ile yapılan ölçümde sorun bulunabilmektedir. Belirgin problemlerde kullanılan ölçüm birimi yer değiştirmedir. Makinede bir sorun varsa, bu sorun henüz kendini belli etmemişse hız birimi ile ölçüm yapılarak sorun önceden fark edebilir. İvmenin kullanıldığı alanlar ise makine dişlileri gibi yüksek frekanslı makinelerdeki bozukluklardır. Bütün bu ölçüm birimleri, birbirinin yerine kullanabilir, fakat en doğru sonucu alabilmek için ölçüm yapan uzmanın hangi sorunda hangi birimi kullanacağını bilmesi gerekmektedir.
Makinede ölçüm yaparken vibrasyonun en yoğun olduğu yerden ölçümü almalıyız.Sağlıklı bir sonuç almak için makinenin yatay, dikey, aksiyal olarak her üç açıdan da ölçülmesi gerekmektedir. Ancak büyük bir problem gözükmüyorsa ve zaman kısıtlıysa makinenin yatay ve dikey açılarından 45 derecelik bir açı ile de ölçüm yapılabilmektedir. Bu ölçümlerden sonra yapılan analizler sonucu makinenin durumu, hasarı, onarılması gibi birçok veriye ulaşılmaktadır.
Analiz işleminde makineden alınan çeşitli ölçüm değerleri dijital bir ortama aktarılarak ortaya çıkan sonuçlar değerlendirilir. Bir sorun ya da problem varsa ölçüm sonucunda ortaya çıkan değerler limitin üstünde gözükecektir. Bu değerlendirmeden sonra ise vibrasyonun kaynağı bulunmaktadır. İyi bir analiz için makine özelliklerinin bilinmesi gerekmektedir. Makine dişlisinin diş sayıları, fan sistemi, yatakları yağlama şekli gibi birçok özellik vibrasyon ölçümünü değerlendirmek açısından önemlidir.
Vibrasyon değerlerinin yüksek olması ile var olan problemler:balanssızlık, şaft ayarlarında bozukluklar, şasede gevşeklik, yatak kasası deformasyonu, motorda problemler, makine içindeki döner parçalarda hasar, yabancı cisim kaçması, makinenin bulunduğu zemindeki bozukluk gibi seçeneklerden biri ya da birkaç tanesidir. Ölçüm cihazlarının ortaya koyduğu değerler ile hangi problemin ana problem olduğu ortaya çıkmaktadır. Ana problemin çözümünde istatiksel ve matematiksel verilerden yararlanıldığı için hata payı neredeyse hiç yoktur.
Ölçüm ve analiz değerlendirmesinden ortaya çıkan sorununu çözümü için, gerekli tamir işlemlerine başlanmaktadır. Burada önemli olan hasarı erkenden tespit ederek zaman, para, enerji tasarrufu sağlamaktır. Vibrasyon ölçümlerinin asıl hedefi belli aralıklarla yapılan incelemeler sonucu yeni başlayan ya da henüz ortaya çıkmamış bir sorunun büyümesini ve gelişmesini engellemektir.
Gelişen teknoloji sayesinde büyük ve ağır makinelerin onarımı çok kolay bir şekilde gerçekleşmektedir. Vibrasyonun ve ölçümlerinin kullanıldığı alanlar birbirinden farklı olmasına rağmen sağladığı fayda her iki alanda da oldukça yüksektir. Önemli olan doğru kişilerin, işini önemseyerek ve bilerek doğru yöntemleri kullanmasıdır. Bu şekilde yapılacak bir ölçüm, makinelerin uzun yıllar boyunca sorun yaratmadan üretime katılmasını sağlayacaktır.
