Manisa’nın Salihli ilçesinde yer alan Sardes Antik Kenti, Lidya uygarlığının görkemli başkenti olarak tarihin ilk bankasını, madeni parayı ve antik şarap kültürünü günümüze taşıyor.
Sardes’in Kısa Tarihi ve Lidya Uygarlığı
Sart denince akla Lidya uygarlığı, Lidya uygarlığı denince de “paranın ilk kez kullanıldığı” tarihsel çağ gelir. Ayrıca “Karun kadar zengin” deyimine konu olan Kral Krezüs’ün yaşadığı ve zenginliğiyle dillere destan Lidya’nın başkenti Sardes gelir.
Tarihsel belgeler, Sart’ın Lidya döneminden (M.Ö. 7. yy) Erken Bizans Çağı’na kadar (M.S. 7. yy) büyük bir yönetim ve ticaret merkezi olduğunu doğrular.
Beş sülalenin hüküm sürdüğü Lidya Krallığı’nda yükseliş, M.Ö. 7. yy’ın sonunda Kral Gyges ile başlar. Lidyalıların en ünlü kralı Krezüs’tür; cömertliği ve zenginliğiyle “Karun gibi zengin” nitelemesine kaynaklık etmiştir.
Sardes’te, Pactalos (Sart) Çayı kenarındaki altın işleme atölyelerinde, altınla gümüş karışımı “elektrum” para bastırılmıştır. Kral Krezüs, dünya tarihinde altın ve gümüş gibi iki ayrı madeni para kullanan ilk kişi olmuştur.
Artemis Tapınağı: Tarihin İlk Bankası
Sardes’in en dikkat çekici yapılarından biri Artemis Tapınağıdır.
İon düzenindeki görkemli sütunlarıyla tapınak, sadece dini bir merkez değil, aynı zamanda tarihin ilk bankası olarak kabul edilir. Altın ve değerli madenler burada saklanıyor ve Lidyalılar paralarını tapınakta güvenle tutuyordu.
Roma Hamamı ve Gymnasium
Salihli, antik çağlardan beri şifalı suları ile ünlüdür.
Romalılar, kaplıcanın sularını künklerle 5 km uzaklıktaki Sardes’e taşıyarak Roma Hamamı adı verilen küçük hamamlarda ve gymnasiumdaki havuzlu banyolarda hamam keyfi yapmışlardır. Gymnasium, spor ve sosyal yaşam alanı olarak dönemin en önemli merkezlerindendir.
Antik Tiyatro ve Sinagog
Sardes’teki antik tiyatro, Roma döneminde kentin kültürel etkinliklerinin merkeziydi.
Gymnasium ve hamamın yanında yer alan Sardes Sinagogu, Anadolu’daki en büyük diaspora sinagoglarından biri olup zengin mozaikleriyle dikkat çeker.
Hıristiyanlığın İlk Kiliseleri
Lidya toprakları, Hıristiyanlığın ilk dönemlerinde de önemli rol oynamıştır.
Tarihteki ilk yedi kilisenin üçü, Lidya Antik Bağ Rotası üzerinde yer alır: Thyatira, Sardes ve Philadelphia. Sardes’teki kilise, o dönemde topluluk anlamında kullanılmış ve Hıristiyanlığın Anadolu’daki köklerinin oluşmasına katkıda bulunmuştur.
İlk Madeni Para ve Modern Ticaretin Doğuşu
MÖ 7. yüzyılda Lidyalılar, altın ve gümüş karışımı ilk madeni parayı icat ederek mal değiş tokuşuna dayalı ticareti sona erdirmiş ve modern ticareti başlatmıştır. Sart Çayı (Pactolos Irmağı) yatağındaki altınlar, Lidya altınlarının kaynağıdır ve Artemis Tapınağı gibi tapınaklar bu değerli metalleri güvenle saklamıştır.
Krezus’un (Karun) hazinesi bugün Uşak Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir. Bu zenginlik, Sardes’in Lidya ve Persler döneminde hem ticari hem de kültürel bir merkez olmasını sağlamıştır.
Kale – Akropolis
Tüm Sardes Ovası’nı görebilen Kale, sarp ve ulaşılması güç yapısıyla kenti birçok saldırıdan korumuştur. Arkaik döneme ait kalıntılara rastlanan tepe, Homeros’un İlyada’sında “Hide Tepesi” olarak geçer.
Herodot’a göre, surlar Kral Meles tarafından yaptırılmıştır. Kale/Saray’dan, güneyde Bozdağ (Tmolos), kuzeyde Gediz (Hermos) Ovası’nın muhteşem manzarası izlenebilir; gün batışı özellikle etkileyicidir.
Bintepeler (Anadolu Piramitleri)
Sardes ile güneyindeki Marmara Gölü arasında yer alan Bintepeler, Lidyalı soylulara ait nekropolis alanıdır.
Sayıları 119 olan tümülüsler, sahibinin toplumsal saygınlığına göre büyüklük göstermektedir. En büyük üç tümülüs, Giges, Alyattes ve adı bilinmeyen bir başka Lidya kralına aittir.
Bintepeler, UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne Türkiye'nin yirmi ikinci miras alanı olarak 12 Temmuz 2025’te dahil edilmiştir.
26 Bin Yıllık Fosil Ayak İzleri
Salihli’nin Sindel Köyü sınırlarında 1969 yılında MTA tarafından keşfedilen fosil insan ayak izleri, yaklaşık 26 bin yıl öncesine aittir. Bazı izler halen MTA Tabiat Tarihi Müzesi ve Manisa Müzesi’nde sergilenmektedir.
Roma Döneminde Lidya Bağları ve Şarap Kültürü
Roma İmparatorluğu döneminde, özellikle MS 1. ve 2. yüzyıllarda Lidya bölgesi bağcılık ve şarapçılık açısından gelişmiştir. Strabon, Plinius ve Vitruvius, bölgenin şarap üretimini ve Dionysos kültünü yazılı olarak aktarmışlardır.
Tmolos Dağları’ndaki üzüm bağları, günümüzdeki Razaki ve Çavuş üzümlerinin atası olarak kabul edilir.
Sardes Antik Kenti Nerede ve Nasıl Gidilir?
Sardes Antik Kenti, İzmir–Ankara (D300/E96) karayolu üzerinde Sart (Salihli) mevkiindedir.
-
Özel araç: İzmir yönünden geliyorsanız Salihli–Sart tabelalarını takip edin.
-
Toplu taşım: Manisa veya Salihli’den kalkan ilçe içi hatlar ve bölgesel otobüsler kullanılabilir.
-
Navigasyon: Trafik ve rota tercihlerine göre süre değişebilir; güncel durumu kontrol edin.
Ne Kadar Zaman Ayırmalı?
-
Minimum: 1,5–2 saat (Gymnasium–Hamam + Sinagog + Artemis Tapınağı).
-
İdeal: 3–4 saat ve sabah erken/akşamüstü altın saatlerde fotoğraf molaları.
Ziyaret Saatleri ve Giriş Ücreti
-
Ziyaret saatleri: Yaz dönemi 08:00–19:00, kış dönemi 08:00–17:30
-
Giriş ücreti: Müze Kart geçerli; diğer ziyaretçiler için bilet ücreti döneme göre değişir (yaklaşık 3 €)
Müze Kart nasıl alınır?
E-Devlet üzerinden giriş yaparak, mobil MüzeKart oluşturabilir ve mobil MüzeKartınız ile karekod oluşturarak müze ve ören yerlerine giriş sağlayabilirsiniz.
