Sardes Antik Kenti'nin yanında bulunan ve taşıdığı altınlar ile Lidyalılara büyük bir zenginlik kazandıran Paktolos'u öğrenmek, anlamak ve günümüzde anlamlı bir hale getirmek için çaba sarf etmemiz gerektiği kaçınılmaz. Hal böyle iken günümüzde Sart Çayı'na gereken önem verilmediği gibi, çayın hangi amaçlarla kullanıldığı birer üzüntü vesilesi. Salihli'nin tarihi ve turizmi açısından önemli bir yere sahip olan Paktolos'un çevresine bu zamana kadar gereken önemin neden verilmediği anlaşılır gibi değil. Bu vesile ile bu yazımızda Lidya Krallığı'na zenginlik kazandıran Paktolos'un tarihi önemine, Salihli'nin turizm açısından değerine ve günümüzde hangi amaçlarla kullanıldığına değineceğiz. Hermos (Gediz) vadisi içinde, Paktolos (Sart) Çayı kenarında, Tmolos'un (Bozdağ) eteklerinde kurulmuş olan Lidya Uygarlığı'na başkentlik yapmış, Pers, Roma ve Bizans'ın önemli bir merkezi olmuş Sardes, maalesef günümüzde hak ettiği değeri görmüyor. İnsanlık tarihi ve kültürüne en önemli katkısı parayı keşfetmeleri olan Lidyalılar, Paktolos Çayı'nın taşıdığı altınlar ile döneminin en varlıklı uygarlıklarından biri haline gelmişti. Akarsu yataklarından çıkardıkları altınların büyük bir bölümünü para basımında kullanan Lidyalılara bu durum, tarihte parayı keşfeden ve altın olarak basan ilk uygarlık olma özelliğini kazandırmıştır. Tmolos'tan (Bozdağ) doğan, Hermos (Gediz) Nehri ile karışarak Ege Denizi'ne dökülen ve taşıdığı altınlar ile Lidyalılara büyük bir zenginlik kazandıran Paktolos (Sart) Çayı ile ilgili bir de mitolojik öykü bulunmaktadır ki, bir hayli önemlidir. Günümüzde Salihli'de, Çamur Kaplıcaları'nın yakınında bulunan ve Kazan ya da Şelale olarak bilinen yeri hemen hemen herkes bilir. Ama burada Kral Midas'ın yıkanarak dokunduğu her şeyin altın olma büyüsünden kurtulduğunu bilen pek kimse yoktur. Efsaneye göre, Dionysos'un yoldaşı Satiros, Frigya'yı gezerken Midas'ın gül bahçesinde uyuyakalır. Satiros'u bulup, sarayında ağırlayan Midas'ın konukseverliği sebebiyle Dionysos, Midas'ın bir dileğini gerçekleştireceğini söyler. Kral Midas da dokunduğu her şeyin altına dönüşmesini ister. Ancak dokunduğu yiyecekler, içecekler ve ünlü gül bahçesi bile altına dönüşünce Midas, Dionysos'tan bu durumdan kendisini kurtarmasını ister. Midas'ın durumuna acıyan Dionysos, krala Paktolos Irmağı'nda yıkanmasını söyler. Kral Midas da, ırmakta yıkanarak dokunduğu her şeyin altına dönüşmesinden kurtulur ve o andan itibaren Paktolos'tan altın akmaya başlar. İşte Midas'ın dokunduğu her şeyin altına dönüşmesinden yıkanarak kurtulduğu yer, günümüzde Çamur Kaplıcaları yakınında bulunan Kazan ya da Şelale olarak bilinen yerdir. Günümüzde Sart Piknik Alanı olarak bilinen ve Dionysos Tiyatro Şenlikleri'nin yapıldığı alanın hemen yanında akan Paktolos (Sart) Çayı'nın durumu maalesef kötü. Pazarcıların sebzelerini yıkaması sonucu çayın kenarları sebze kalıntıları ile dolmuş durumda, ki en son orada bulunduğum esnada yine aynı manzara ile karşılaşmıştım. Bu bölgede bakım yapılması ve çevre düzenlemesi gerçekleştirilip turizme kazandırılması gerektiği yerde Paktolos, maalesef kaderine terk edilmiş durumda sessiz sedasız akmaya devam ediyor. Lidya Krallığı'nı döneminin en varlıklı uygarlıklarından biri haline getiren, Salihli'nin tarihi ve turizmi açısından önemli bir yere sahip olan günümüzdeki Sart Çayı, antik çağdaki adı ile Paktolos'un bakımının yapılması ve çevresinin düzenlenmesi ile turizme kazandırılacağı günü görmeyi diliyorum.
Tarihçi - yazar Fuat Uçar
