Bütçemizi yaptık, gelir ve giderlerimizi yazdık ama çoğumuzun en zorlandığı nokta şurada ortaya çıkıyor: “Bu harcama gerçekten gerekli mi, yoksa sadece canım mı istedi?” İşte bu sorunun cevabı, finansal okuryazarlığın en önemli anahtarlarından biri olan iki kavramda gizli: istek ve ihtiyaç.
İhtiyaç, hayatımızı sürdürebilmek için vazgeçilmez olan şeylerdir: yiyecek, barınma, ulaşım, sağlık gibi. İstek ise hayatımızı kolaylaştıran, konfor ve keyif katan şeylerdir: yeni çıkan bir telefon, markalı ayakkabı, sinema bileti… Sorun şu ki, alışveriş yaparken bu ikisini birbirinden ayırt etmek çoğu zaman kolay olmaz.
Bir örnek düşünelim: Kış geldi, ayağınızda tek bir yıpranmış ayakkabı var. Yeni bir ayakkabı almak ihtiyaçtır ama vitrinde gördüğünüz, beşinci ayakkabınız olacak o şık model hoşunuza gittiyse, işte o bir istektir.
Peki, “Hiç mi isteklerimi karşılamayacağım?” diye sorabilirsiniz. Elbette karşılayacaksınız. Çünkü insan sadece temel ihtiyaçlarıyla mutlu olamaz; kendini ödüllendirmek de gerekir. Ama istekleri sınırsızca karşılamaya kalktığımızda, bütçemiz kısa sürede tükenir. İşte denge burada devreye giriyor.
Bu ayrım özellikle öğrenciler için çok önemlidir. Harçlığınızı öncelikle yemek ve ulaşım gibi temel ihtiyaçlara ayırmalısınız. Kantinden arada bir aldığınız atıştırmalıklar sorun olmaz ancak bunu her gün yaptığınızda hafta bitmeden “Harçlığım nereye gitti?” diye düşünürsünüz. Küçük isteklerin bile biriktiğinde büyük bir yük haline geldiğini unutmamalısınız.
Ev ekonomisinde de benzer bir tablo vardır. Annelerimiz “evin ihtiyacı” diyerek markete gider ama sepete çoğu zaman istekler de girer: fazladan alınan atıştırmalıklar, aslında gerek olmayan mutfak araç gereçleri ya da yeni bir temizlik ürünü… İşte bu yüzden alışveriş listesi hazırlamak ve mümkün olduğunca liste dışına çıkmamak hem bütçeyi korur hem de gereksiz harcamaları azaltır.
İstek ve ihtiyaç ayrımını doğru yapmak, bütçenizi kontrol altına almanın en temel adımıdır. Bu noktada basit ama etkili bir soru işinizi kolaylaştırabilir: “Bu ürüne gerçekten ihtiyacım var mı, yoksa sadece almak mı istiyorum?”
Uzmanlar tarafından “10 Saniye Kuralı” olarak tanımlanan yöntemle işte bu soruyu, bir ürünü satın almadan önce kendinize 10 saniye ayırıp sorduğunuzda cevabın hala ihtiyaç olduğuna varıyorsanız o zaman satın alabilirsiniz. Unutmayın, ihtiyaçlar önceliklidir, istekler ise bütçe elverdiği ölçüde karşılanmalıdır.
Peki istekler ile ihtiyaçları kontrol altına aldık, bütçemizi koruduk. Şimdi sırada ne var? Çok daha keyifli bir konu: Tasarruf! Yani elimizde kalan parayı nasıl biriktirir, nasıl büyütür ve geleceğe nasıl taşırız? Haftaya “Tasarruf Küçük, Etkisi Büyük” başlıklı yazımızda bu alışkanlığın sırlarını konuşacağız.
