Günlük hayatta bir kahve mi çay mı içeceğimize karar verdiğimizi düşünürüz. Oysa bilimsel bulgular, bu seçimi yapmadan yaklaşık 11 saniye önce beynimizin o kararı aslında çoktan verdiğini gösteriyor.
Beyin Kararı Önceden Veriyor
Avustralya’daki New South Wales Üniversitesi’nde (UNSW) yapılan deneylerde, katılımcıların basit seçimler yaparken beyin aktiviteleri incelendi. Sonuçlara göre beynin “karar verme” ile ilgili bölgelerinde bilinçli farkındalık oluşmadan önce belirgin sinyaller görüldü. Bu sinyaller, hangi seçeneğin tercih edileceğini yüzde 80’e varan doğrulukla öngördü.
Başka bir deyişle, bir şey seçtiğinizi düşündüğünüz anda aslında beyniniz çoktan tercihini yapmış oluyor.
Özgür İrade Tartışmaları Yeniden Alevlendi
Bu bulgu, “özgür irade” konusundaki tartışmaları da yeniden gündeme taşıdı. Kararlarımızın ne kadar bize ait olduğu sorusu, felsefe ve psikolojide uzun süredir tartışılan bir mesele. Beynin bilinçten bağımsız şekilde önce davranıyor olması, günlük seçimlerimizde bile farkında olmadan yönlendirildiğimizi mi gösteriyor?
Bunu Günlük Hayatta Nasıl Hissederiz?
Bilim insanlarının “11 saniye önce karar verme” bulgusu kulağa soyut gelebilir. Ancak günlük hayatta hepimizin yaşadığı bazı küçük anlar bu durumu gözler önüne seriyor:
-
Birden ağzından çıkan sözler: Bazen birine ne söyleyeceğini bilmediğini sanırsın ama kelime çoktan seçilmiş olur ve farkında olmadan ağzından çıkar. Aslında o karar birkaç saniye önceden verilmiştir.
-
Refleks gibi hissettiren seçimler: Restoranda menüye bakarken “kararsızım” dersin, ama garson geldiğinde hiç düşünmeden birini söylersin. Beynin aslında o seçimi daha önce kilitlemiştir.
-
“Ben zaten böyle hissedeceğimi biliyordum” anları: Yeni bir kıyafet denerken ya da bir eşya alırken, uzun süre bakındıktan sonra seçimi yaparsın ama içten içe en baştan hangi ürünü alacağını biliyor gibi hissedersin.
-
Telefonu otomatik açma: “Hangi uygulamaya gireyim?” diye düşündüğünü sanırsın, ama parmağın daha düşünce bitmeden çoktan Instagram’a ya da WhatsApp’a kayar. Bu, beynin o tercihi bilinçten önce belirlediğinin göstergesidir.
-
Tartışma sırasında verilen ani cevaplar: Bazen karşındaki kişi bir şey söylediğinde cevabın hazırmış gibi hemen verirsin. O anlık tepki, beynin aslında çoktan yanıtı hazırlamış olduğunun bir işaretidir.
Bu örnekler, beynimizin “bilinçten önce” çalışan kısmının gündelik hayatımıza nasıl yön verdiğini gösteriyor.
Peki Bu Ne Anlama Geliyor?
Uzmanlara göre bu, özgür iradenin tamamen bir yanılsama olduğu anlamına gelmiyor. İnsan, beynin hazırladığı kararı bilinç düzeyinde onaylayabilir ya da değiştirebilir. Ancak beynimizin “ön karar mekanizması”nın düşündüğümüzden çok daha aktif olduğu açıkça görülüyor.
Nörobilimciler, bu araştırmaların ileride bağımlılık tedavilerinden yapay zekâya kadar birçok alanda kullanılabileceğini belirtiyor.